1. هر چند وقت یک بار باید آزمایش خون بدهیم؟
انجام آزمایشات دوره‌ای تقریبا هر شش ماه یک‌بار برای هر شخصی باتوجه به شرایط جسمانی و سلامتی‌اش ضروری است اما در کسانی که سابقه بیماری خاصی دارند بسته به نوع بیماری‌شان باید با نظر پزشک معالج در دوره‌‌های کوتاه‌تری آزمایشات لازم را انجام دهند.
2. چه زمانی از روز بهتر است آزمایش بدهیم؟
پاسخ به این سوال بستگی به نوع آزمایش درخواستی دارد، برای مثال قند خون ناشتا باید صبح و به صورت ناشتا انجام شود. بعضی از تست‌‌ها مانند کورتیزول نیز بسته به درخواست پزشک ممکن است 8 صبح یا 4 بعدازظهر انجام شود.
3. شمارش کامل خون چیست؟
بررسی سلول‌‌های خونی از نظر تعداد، سایز و شکل ظاهری آنها و اندازه‌گیری مقدار هموگلوبین و هماتوکریت را شمارش کامل خون یا CBC می‌نامند.
4. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه کم‌خونی شد؟
با انجام یک آزمایش ساده CBC و مطالعه پارامتر‌های آن ازجمله تعداد گلبول‌‌های قرمز و میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون می‌توان متوجه کم‌خونی شد.
5. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه بالا بودن چربی خون شد؟
اگر میزان تری‌گلیسیرید بالای 400 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و میزان کلسترول بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بالا بودن میزان چربی خون محرز می‌شود.
6. هر چند وقت یک بار باید آزمایش چربی خون بدهیم؟
افزایش چربی خون مهم‌ترین عامل برای گرفتگی رگ‌‌های قلب و سایر عروق به حساب می‌آید. همه افراد بالای 20 سال باید حداقل یک بار از لحاظ چربی‌های خون شامل کلسترول تام، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری‌گلیسیرید‌ها بررسی شوند، سپس اگر نتایج طبیعی بود این آزمایش باید حداقل هر 5 سال یک بار تا 40 سالگی و پس از آن هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار شود. از 50 سالگی به بعد نیز سالی یک بار باید انجام شود.
7. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه اختلالات تیروئید شد؟
عمده‌ترین آزمایشی که برای غده تیروئید انجام می‌شود اندازه‌گیری T3 (میزان طبیعی در بالغین: 0.52 تا 1.85 نانوگرم در میلی لیتر)، T4 (میزان طبیعی در بالغین: 4 تا 13 میکرو گرم در دسی‌لیتر) و TSH (میزان طبیعی در بالغین: 0.32 تا 5.2 میکرویونیت در میلی‌لیتر) است. اگر تعادل این اعداد مختل شود، شخص دچار پرکاری یا کم‌کاری تیروئید خواهد شد.
8. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه دیابت شد؟
قند ناشتا طبیعی بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. چنانچه این مقدار از عدد 126 فراتر رود شخص دچار دیابت شده است. قند خون بین 100 تا 126 نیز نشان‌دهنده مرحله پیش‌دیابت است. آزمایش HbA1C هم میزان قند خون را در یک دوره زمانی در بدن چک می‌کند که اگر میزان آن از 9 درصد بالاتر باشد بیانگر قند خون بالا در آن دوره زمانی است.
9. هر چند وقت یک بار آزمایش قند خون دهیم؟
همه افراد بالای 40 سال باید حداقل یک بار آزمایش قند خون را انجام دهند، اگر نتیجه طبیعی بود باید آن را هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار کنند. بعد از 50 سالگی نیز این آزمایش سالی یک بار باید انجام شود. البته اگر سابقه دیابت نوع دو در بستگان درجه اول وجود داشته باشد، شاخص توده بدنی (BMI) 25 یا بیشتر باشد، فرد زندگی بدون تحرک داشته باشد یا باردار باشد، فشار خون بالای 14 روی 9 داشته باشد، میزان کلسترول خوب خونش مساوی یا کمتر از 35 و تری‌گلیسیریدش مساوی یا بیشتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد یا سابقه کیست‌‌های متعدد تخمدان و بیماری‌‌های عروقی داشته باشد، باید حتما به طور مرتب از لحاظ قند خون بررسی شود.
10. تستهای مربوط به کبد کدامند؟
معمول‌ترین و ساده‌ترین آزمایشات کبدی عبارتند از SGPT (میزان طبیعی: در خانمها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 41 واحد در لیتر) و SGOT (میزان طبیعی: در خانمها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 37 واحد در لیتر). هرنوع آسیب به کبد اعم از عفونت‌‌های ویروسی مانند هپاتیت‌‌ها یا مصرف بعضی از دارو‌هایی که بر کبد اثر سوء می‌گذارند و سایر عوامل التهاب‌زای کبدی همگی می‌توانند منجر به افزایش میزان این پارامتر‌ها در خون شوند.
11. تستهای مربوط به کلیه کدامند؟
اوره (BUN) و کراتینین (Cr) دو آزمایش روتین اندازه‌گیری عملکرد کلیه هستند که اگر میزان هریک از آنها یا هر دوی آنها از مقدار طبیعی بالاتر رود نشانه کم‌کاری یا حتی اختلالات شدید کلیوی است. مقدار طبیعی اوره بین 7.9 تا 20 mg/dl و مقدار طبیعی کراتینین بین 0.6 تا 1.2 mg/dl در خانمها و 0.8 تا 1.3 mg/dl در آقایان است. افرادی که بنا به دلایلی مبتلا به کم‌کاری کلیه، درد‌های کلیوی، عفونت‌‌های کلیوی و … هستند، همچنین بیماران دیالیزی باید از لحاظ این پارامتر‌ها بررسی شوند.
12. اسید اوریک چیست و چه کسانی باید از این لحاظ بررسی شوند؟
وقتی پزشک به وجود سنگ کلیه شک داشته باشد یا فردی علائم بیماری نقرس را از خود بروز دهد این آزمایش درخواست می‌شود. به هر حال این آزمایش بخشی از برنامه چکاپ سلامت است. مقدار طبیعی آن در آقایان 3.6 تا 8.2 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در خانم ها 2.6 تا 6.1 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.
هورمونها طیف وسیعی دارند، بنابراین بسته به نوع تشخیص، هورمونهای مختلفی برای اندازه‌گیری انتخاب می‌شوند. رایج‌ترین آنها عبارتند از هورمون بارداری (BHCG)، هورمونهای تیروئیدی و هورمونهای جنسی که بسته به نوع اختلال و جنس فرد در خواست می‌شوند. رایج‌ترین هورمونهای جنسی در مردان PSA (برای بررسی عملکرد پروستات) و در خانم ها LH و FSH هستند.
15. آزمایش‌‌های مواد معدنی (کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم و …) برای چه کسانی لازم است؟
این آزمایشات در کسانی که دچار اختلالات متابولیکی هستند مانند کودکان، افراد سالخورده و بانوان در سنین و شرایط خاص مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
16. آیا می‌توان سرطان را هم از روی آزمایش خون تشخیص داد؟
امروزه با پیشرفت علوم آزمایشگاهی امکان بررسی و پیش‌بینی بسیاری از سرطانها فراهم شده است. خوشبختانه در بعضی از موارد با انجام تستهای ساده خاص، هم می‌توان از بروز سرطانها آگاهی پیدا کرد و هم به‌موقع جلوی پیشرفت آنها را گرفت. البته این موضوع مشروط به انجام به‌موقع آزمایش و درمان سریع بیماری است.
17. چرا گاهی بعد از نمونه‌گیری خون، جای آن روی دست کبود می‌شود و گاهی این اتفاق نمی‌افتد؟
این موضوع بستگی به حساس بودن پوست بیمار، مدت زمان اعمال فشار روی محل نمونه‌گیری و انجام صحیح رگ‌گیری توسط نمونه‌گیر دارد.
18. چه عواملی می‌توانند در نتیجه آزمایش تداخل ایجاد کنند؟
عوامل بی‌شماری می‌توانند باعث تداخل و ایجاد نتیجه کاذب شوند از جمله مصرف دارو‌ها، ورزش کردن، زمان خون‌گیری (صبح یا عصر)، حاملگی، اضطراب، افسردگی، ناشتا نبودن، تروما (ضربه) و … بنابراین همیشه باید مسئول پذیرش آزمایشگاه را از این موارد آگاه کرده و توصیه به ناشتا بودن را رعایت کنید.
19. آیا دریافت نتیجه خارج از محدوده طبیعی نشانه بیماری است؟
وجود یک نتیجه خارج از محدوده طبیعی به تنهایی نمی‌تواند دلیل بر وجود بیماری باشد. در پنج درصد از افراد سالم هم ممکن است نتیجه یک آزمایش خارج از حدود طبیعی باشد.
20. احتمال خطا در آزمایشات چقدر است؟
باتوجه به اینکه امروزه آزمایشات به صورت اتوماسیون دستگاهی انجام می‌شوند، میزان خطا به حداقل ممکن خود رسیده است. علاوه براین، آزمایشگاه‌‌ها با انجام کنترل کیفی و کالیبراسیون دستگاه‌‌ها سعی بر به حداقل رساندن میزان خطای کاری خود دارند.
نكاتي كه بايد قبل از انجام آزمايش بدانيد!
هر آزمايشي اصول خاص خود را دارد. رعايت بعضي نكات باعث مي‌شود جواب دقيق‌تري از آزمايش بگيريد. در مقابل بعضي فعاليت‌ها و بي‌دقتي‌ها باعث مي‌شوند جواب آزمايش به صورت كاذب منفي يا مثبت شود يا اينكه مقادير پارامترهاي آن تغيير يابد. بنابراین اگر مي‌خواهيد آزمايش خون يا ادرارتان به بهترين نحو انجام شود، توصيه‌هاي دكتر محسن منشدي را فراموش نكنيد.
چرا بايد ناشتا باشيم؟
رعايت ناشتا بودن طي يك زمان مشخص براي انجام بعضي آزمايش‌ها مانند آزمايش قند خون ناشتا،تري گليسيريد، كلسترول و… الزامي است زيرا خوردن غذا مي‌تواند باعث تغيير در نتيجه آزمايش شود. درمورد آزمايش‌هاي ناشتا به اين نكات توجه كنيد:
- شب قبل از آزمايش شام سبك ميل كنيد.
- 10 تا 12 ساعت قبل از مراجعه به آزمايشگاه هيچ گونه خوراكي يا آشاميدني جز آب ميل نكنيد. البته اگر محدوديت در مصرف آب توسط پزشك يا مسئولان آزمايشگاه تذكر داده شده باشد، مجاز به نوشيدن آب هم نخواهيد بود.
- مسواك زدن طي زمان ناشتايي مجاز است.
- طي مدت ناشتايي از استعمال دخانيات، جويدن آدامس، مصرف قرص‌هاي نرم‌كننده گلو، شربت‌هاي سينه، انجام تمرين‌هاي بدني و ورزش پرهيز كنيد.
- در آزمايش‌هاي مربوط به چربي خون مثل‌تري گليسيريد و كلسترول مدت زمان ناشتايي لازم حداقل 12 ساعت است.
- براي اندازه‌گيري نيتروژن اوره خون (BUN) هشت ساعت ناشتايي كافي است. آزمايش اسيد اوريك خون نيز نياز به حداقل هشت ساعت ناشتايي دارد. براي انجام آزمايش آهن هم 10 تا 12 ساعت ناشتايي لازم است.
- براي انجام تست‌هاي كبدي نيازي به ناشتا بودن نيست اما براي گرفتن نتيجه دقيق‌تر بهتر است حداقل چند ساعت ناشتا باشيد. علاوه براين، حداقل از سه روز قبل از انجام اين آزمايشات نبايد هيچ گونه تزريق عضلاني انجام دهيد.
- آزمايش هورمون‌هاي تيروئيدي نيازي به ناشتا بودن ندارد اما به دليل تاثير كدورت ناشي از خوردن چربي بر نتايج آزمايش، لازم است حداقل از سه ساعت قبل مواد غذايي مصرف نكنيد.
- براي پيشگيري ازتاثير گرسنگي زياد نبايد بيش از 16 ساعت در حالت ناشتا باشيد.
- در بعضي موارد لازم است قرص‌هاي مصرفي‌تان را قطع كنيد و بعد آزمايش بدهيد. پس حتما در اين مورد از پزشك خود يا مسئولان آزمايشگاه سوال كنيد.
قبل از آزمايش قند خون بدانيد. . .
يكي از آزمايشات لازم براي تشخيص بيماري ديابت، آزمايش قند خون دو ساعته است. در واقع ابتدا آزمايش قند خون ناشتا (FBS) پس از 10 تا 12 ساعت ناشتايي انجام مي‌شود و بعد برحسب درخواست پزشك معالج در آزمايشگاه به شما شربت قند مي‌دهند يا از شما درخواست مي‌شود تا صبحانه معمول خود را ميل كنيد و بعد از دو ساعت دوباره آزمايش دهيد. در اين آزمايش بايد به نكات زير توجه كنيد:
- اگر ديابتي هستيد صبحانه‌اي را بخوريد كه هر روز به‌طور معمول مي‌خوريد.
- اگر ديابتي نيستيد صبحانه‌اي شيرين حاوي 40 تا 75 گرم كربوهيدرات مناسب بخوريد.
- با خوردن آخرين لقمه صبحانه زمان را يادداشت كرده و دقيقا دو ساعت بعد، براي خون‌گيري به آزمايشگاه مراجعه كنيد.
- پس از صرف صبحانه و طي اين دو ساعت از مصرف هرگونه خوراكي يا نوشيدني يا كشيدن سيگار خودداري كنيد. فقط نوشيدن آب در حد متعارف مجاز است.
- در فاصله خون‌گيري اول و دوم نبايد هيچ‌گونه تحرك غيرمتعارف مانند ورزش و پياده روي داشته باشيد.
- آزمايش قند ناشتا و دو ساعته را در يك روز انجام دهيد.
- آزمايش را حتما قبل از ساعت 10 صبح شروع كنيد طوري كه حداكثر تا ساعت 12 آزمايش قند دو ساعته به اتمام برسد.
چهار نكته مهم در مورد رژيم غذايي!
1. براي اندازه‌گيري كلسترول خون مي‌توانيد يك هفته پيش از انجام آزمايش با مشورت پزشك، رژيم غذايي معمولي داشته باشيد و منع مصرف چربي نداشته باشيد.
2. براي اندازه‌گيري نيتروژن اوره خون (BUN) بايد حداقل دو تا سه روز پيش از انجام آزمايش از مصرف گوشت زياد خودداري كنيد.
3. مصرف الكل به كبد آسيب مي‌زند، در نتيجه باعث مي‌شود بسياري از آنزيم‌هاي كبدي از جمله آلكالين فسفاتاز، SGOT، SGPT و. . . افزايش يابند.
4. براي تست آهن شب قبل از آزمايش نبايد غذاي غني از آهن مثل گوشت قرمز مصرف كنيد.
قبل از آزمايش پروستات بدانيد. . .
آزمايش PSA براي تشخيص زودرس بزرگي و سرطان پروستات انجام مي‌شود. اين آزمايش از اواسط دهه چهارم زندگي به‌طور منظم و حداقل سالي يك بار براي مردان توصيه مي‌شود. قبل از انجام اين آزمايش نكات زير را به خاطر بسپاريد:
- يك هفته قبل از انجام آزمايش نبايد معاينه پروستات، نمونه‌برداري از آن يا معاينه مقعد انجام شود.
- 48 ساعت قبل از انجام آزمايش نبايد انزال يا مقاربت جنسي داشته باشيد. همچنين نبايد در اين فاصله دوچرخه سواري كنيد.
- در صورتي كه اخيرا از پروستات‌تان سونوگرافي شده است آن را به مسئول آزمايشگاه ارائه دهيد.
- راديوتراپي و داروهايي مثل تستوسترون مي‌توانند باعث افزايش نتايج اين آزمايش شوند. در اين موارد آزمايشگاه يا پزشك معالج خود را مطلع كنيد.
- نمونه‌گيري تستوسترون بهتر است صبح انجام شود زيرا سطح اين هورمون صبح‌ها بالاتر است.
قبل از آزمايش ادرار بدانيد
آزمايش كامل ادرار براي تشخيص و اثبات وجود بعضي از مواد و سلول‌ها از جمله قند، پروتئين، خون، گلبول‌هاي سفيد و گلبول‌هاي قرمز انجام مي‌شود. در صورت وجود عفونت در ادرار نيز با انجام كشت ادرار مي‌توان به آن پي‌برد. در اين صورت با رشد باكتري‌هاي مسبب عفونت، نوع آنها و نحوه درمان مشخص خواهد شد. اگر نمونه ادرار در زمان جمع‌آوري آلوده شود نتايج آزمايش ادرار و كشت آن به خصوص از نظر تشخيص عفونت‌ها دچار اشكال خواهد شد. بنابراين حتما به نكات زير توجه كنيد.
- بهترين نمونه جهت تشخيص عفونت‌هاي ادراري، نخستين ادرار صبحگاهي است.
- براي تجزيه كامل ادرار بهتر است شب قبل، از مواد آبكي كمتري استفاده كنيد. پيش از انجام آزمايش نيز از نوشيدن مقادير زياد آب و مايعات خودداري كنيد.
- در صورت امكان شب قبل از نمونه‌برداري حمام كنيد.
- بهتر است قبل از نمونه‌گيري، محل خروج ادرار را با آب و صابون شست‌وشو داده و بعد با دستمال يك بار مصرف خشك كنيد.
- از تماس پوست با دهانه يا قسمت داخلي درب يا داخل ظرف نمونه‌گيري اجتناب كنيد.
- چند قطره اول ادرار را در توالت تخليه كنيد. سپس ظرف نمونه را تا نصفه پر كنيد.
- آزمايش كشت ادرار بايد قبل از شروع مصرف آنتي بيوتيك انجام شود. اگر در يك هفته گذشته آنتي بيوتيك مصرف كرده‌ايد به اطلاع پزشك و آزمايشگاه برسانيد. اگر هم در حال مصرف آنتي بيوتيك هستيد بهتر است با نظر پزشك معالج يك هفته پس از اتمام دارو آزمايش بدهيد.
نكته: در حالت طبيعي نبايد در ادرار پروتئين وجود داشته باشد. پروتئين در ادرار ممكن است نشانه صدمات كليوي، ديابت يا فشار خون بالا باشد.
بعد از جراحي آزمايش تيروئيد ندهيد!
پس از انجام جراحي به دليل استرس‌هاي شديدي كه به فرد وارد مي‌شود، در بيشتر موارد ميزان هورمون‌هاي تيروئيدي كاهش پيدا مي‌كند. بنابراين تا دو هفته بعد جراحي از انجام اين آزمايش خودداري كنيد. از طرف ديگر، قرص‌هاي ضد بارداري و آميودارون (داروي قلبي) باعث افزايش اين هورمونها مي‌شوند. جالب است بدانيد كه غلظت هورمون‌هاي تيروئيدي در تابستان 20 درصد كمتر از زمستان است.
آزمايش ادرار 24 ساعته براي چه كساني لازم است؟
در آزمايش ادرار 24 ساعته به دنبال مقادير فاكتورهايي مي‌گرديم كه از نظر كمي براي تشخيص بيماري به خصوص بيماري‌هاي كليوي به آنها نياز داريم. اما آزمايش معمولي ادرار به بررسي كيفي و سريع بيماري‌هايي مي‌پردازد كه وجودشان از طريق ادرار مشخص مي‌شود. در آزمايش ادرار 24 ساعته به اين نكات توجه كنيد:
1. اين نمونه بايد دقيقا طي 24 ساعت جمع‌آوري شود. به همين دليل گالني از طرف آزمايشگاه به شما داده مي‌شود كه ممكن است حاوي مواد نگهدارنده مايع يا جامد باشد. شما نبايد تحت هيچ شرايطي اين مواد را خالي يا آنها را بو كنيد.
2. مصرف مايعات را در زمان آزمايش طبق معمول انجام دهيد.
3. در ابتداي جمع‌آوري نمونه، اولين دفع ادرار را انجام دهيد و آن را دور بريزيد. سپس زمان دقيق را يادداشت كنيد، براي مثال ساعت هفت صبح. بعد از آن به مدت 24 ساعت يعني تا هفت صبح فردا تمامي نوبت‌هاي دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع‌آوري كنيد. آخرين نوبت دفع نيز بايد سر ساعت هفت انجام شود.
4. ظرف نمونه را ترجيحا در جاي خنک نگهداري كنيد.
منبع: سلامت نیوز
*محمد حسین حسنی